Sáttmáli, tilbeiðsla og samfélag

Um brúarsmíði í biblíulegri guðfræði Þóris Kr. Þórðarsonar

Útdráttur

Grein þessi er samin í tilefni af því að nú í ár eru liðin 25 ár frá því að dr. Þórir Kr. Þórðarson (1924–1995) prófessor lést. Þórir sat lengur á kennslustóli gamlatestamentisfræða en nokkur annar hefur gert hér á landi, eða í 40 ár. Yfirskrift greinarinnar „Sáttmáli, tilbeiðsla og sam-félag“ er ætlað að lýsa helstu áhersluatriðum í guðfræði Þóris. Hann lagði mikla áherslu á mikilvægi fræðigreinarinnar guðfræði Gamla testamentisins og nauðsyn þess að leitast við að heimfæra hina fornu texta til samtíðar okkar. Í því sambandi er bent á að í samtíð hans var ríkjandi viðhorf á Norðurlöndum að umrædd fræðigrein ætti tæpast rétt á sér og fremur bæri að leggja stund á trúfræði hins forna Ísraels.
Í greininni er spurt um afstöðu Þóris til leitarinnar að þungamiðju Gamla testamentisins. Því er svarað að bæði í ræðu og riti hafi sáttmálshugtakið og heimfærsla þess verið yfir, undir og allt um kring. Jafnframt hafi Þórir ætíð lagt áherslu á fjölbreytileikann í hinum fornu hebresku ritningum. Þá var kannað hverjir væru helstu áhrifavaldar í lífi Þóris sem fræðimanns. Því er svarað að hér heima hafi það einkum verið æskulýðsleiðtogarnir sr. Magnús Runólfsson og sr. Friðrik Friðriksson. Erlendis hafi áhrifin verið sterkari frá Banda-ríkjunum en Norðurlöndum en á báðum þessum stöðum stundaði hann framhaldsnám. Þórir tjáði sig raunar oft um hve þátttaka hans í helgihaldi bæði í Danmörku og Svíþjóð hefðu skipt miklu máli fyrir fræðilegan áhuga hans á hinni hebresku guðsþjónustu og sálmum Gamla testamentisins.
Albright-skólinn svonefndi er sérstaklega nefndur í greininni í tengslum við áhrifin sem Þórir varð fyrir í Bandaríkjunum og einnig er rætt um leiðbeinanda hans í doktorsnáminu í Chicago, dr. J. Coert Rylaarsdam, en áhrif hans hafa oftast verið vanmetin í fyrri skrifum um guðfræði Þóris. Námsárin í Chicago höfðu tvímælalaust áhrif á þá áherslu Þóris að tengja hin fornu fræði við spurningar og aðstæður í nútímasamfélagi. Þátttaka hans í borgarstjórn Reykjavíkur og uppbygging Félagsmálastofnunar Reykjavíkur voru áþreifanleg merki þess.

Around 1880, an interesting change began to shape the burial customs in Iceland. Previously, like other Christian territories, all Icelanders were buried in common parish cemeteries. Now, more and more farmers began to ask for permission from the authorities to bury their closest relatives on their own farms and to be allowed to be buried there themselves. Because of the commonality of this practice, and its overt violation of the Christian tradition, it is an interesting religious, cultural, and sociohistorical phenomenon.
In the article, this change is described largely with the help of previously unexplored, unpublished sources. The research traces how secular authorities began to authorize private graveyards in the year 1878, how a legal basis was created for them in the early 1930s, and finally how the legislature was changed in the early sixties, making it impossible to establish new private graveyards. The research also shows how fixed methods were formulated in law and regulation for processing the farmers’ applications.
During this period, secular authorities were generally positive towards the private grave-yards, except for a few years around 1920. Thus, they were against the policy of the national church. The bishops, on the other hand, were opposed to home-burial except in very exceptional cases, especially because of difficulty in transporting the corps. This article shows, however, that the bishops could influence the claims set for the establishment of private graveyards and later how the provisions of the law were interpreted and practiced. The bishops’ influences became obvious, not only in the limits on graveyard size, but also in the way the dissolution effects of the custom were counteracted.